Audycje muzyczne. Od Hammonda przez MIDI do VST

Autor: Janusz Nowosad

artykuł z numeru 1/2012

Wirtualne instrumenty muzyczne (VST Instruments)

W latach 2006–2009 w Gimnazjum nr 18 im. Macieja Rataja w Lublinie odbywały się cykliczne audycje muzyczne pt. Od Hammonda do MIDI, podczas których uczniowie poznawali historię, działanie i wykorzystanie instrumentów elektrycznych i elektronicznych, słuchając m.in. „na żywo” legendarnych organów Hammonda. W 2010 roku audycje zostały rozszerzone o technologię VST i noszą tytuł Od Hammonda przez MIDI do VST. Przedstawiony scenariusz został zrealizowany w ciągu dwóch jednogodzinnych spotkań z uczniami w sali gimnastycznej szkoły.

Podstawowym celem audycji jest poznanie historii, działaniai wykorzystania elektromechanicznych, elektronicznych i wirtualnych instrumentów muzycznych oraz uświadomienie uczniom związków między rozwojem techniki i technologii a muzyką.Dzięki udziałowi w nich uczeń będzie:

potrafił wymienić różne formy zastosowania komputera i programów komputerowych w muzyce,
znał różnice zasad działania i powstawania dźwięku w instrumentach elektromechanicznych, elektronicznych i wirtualnych, przykłady tych instrumentów, a także będzie wiedział, kiedy powstały, pozna ich historię, cechy charakterystyczne oraz możliwości techniczne i barwowe,
umiał wyjaśnić pojęcia: organy elektryczne, syntezator muzyczny, keyboard, sekwencer, sampler, MIDI, VST (VSTInstruments),
umiał wymienić różne formy zastosowania instrumentów elektromechanicznych, elektronicznych i wirtualnych oraz znać kilka przykładów muzycznych wykorzystujących te instrumenty,
potrafił zaśpiewać szkocką balladę ludową Auld Lang Syne (Ogniska już dogasa blask) z akompaniamentem organów Hammonda.

Do przeprowadzenia audycji potrzebne są:

organy Hammonda, ewentualnie keyboard posiadający brzmienie zbliżone do organów Hammonda,
syntezator Minimoog, ewentualnie inny o podobnej konstrukcji,
wersje demonstracyjne programów:Native Instruments B4 II, Native Instruments Akoustik Piano, Arturia Minimoog V, Arturia CS-80 V, Arturia Storm 3, Steinberg Virtual Guitarist, Steinberg Groove Agent 3, Yamaha Vocaloid Virtual Vocalist,
zestaw komputerowy połączony z Internetem, rzutnik oraz odtwarzacz CD,
plakaty i prospekty elektromechanicznych, elektronicznych i wirtualnych instrumentów muzycznych,
nagrania oraz wydrukowane nuty utworów prezentowanych podczas audycji:

– J. S. BachToccata d-moll, BWV 565,

– J. S. Bach, preludium chorałowe Wachet auf, ruft uns die Stimme BWV 645,

– J. S. Bach, Aria na strunie G z III Suity (Uwertury) Orkiestrowej D-Dur BWV 1068,

– Jimmy Smith, The Cat,

– Procol Harum, A Whiter Shade of Pale,

– The Animals, The House of the Rising Sun,

– Jean Michel Jarre, Oxygene part 4,

– Alphaville, Forever Young,

– nuty szkockiej ballady Auld Lang Syne (Ogniska już dogasa blask).

Przebieg audycji

Organy Hammonda i syntezator Mooga

Audycję rozpoczynamy od pogadanki na temat instrumentów muzycznych, ich podziału ze względu na źródło dźwięku. Po nakreśleniu krótkiego rysu historycznego instrumentów elektromechanicznych i elektronicznych prezentujemy organy Hammonda i syntezatory – na żywo lub na ilustracjach, a następnie przedstawiamy nagrania audio różnych stylów i gatunków muzycznych wykorzystujących omawiane instrumenty. Uczniowie, słuchając muzyki, mają przed sobą nuty prezentowanych utworów.

Organy Hammonda mają już prawie 80 lat. Ich twórca, Amerykanin Laurens Hammond (1895–1973),opatentował swój wynalazek w 1934 roku, a 15 kwietnia 1935 roku podczas Wystawy Sztuki Przemysłowej w budynku rozgłośni radiowej RCA w Chicago Hammond zademonstrował publicznie elektryczne organy, które były znacznie mniejsze i tańsze niż dotychczasowy instrument piszczałkowy. W pokazie organów wziął udział m.in. George Gershwin, który – zauroczony wynalazkiem Hammonda – natychmiast zakupił instrument dla siebie. Sześć egzemplarzy zamówił też znany amerykański przemysłowiec Henry Ford. W ciągu kilku miesięcy po wystawie firma otrzymała 1400 zamówień na organy, które w tamtym okresie kosztowały więcej niż nowy samochód. Podczas pierwszych trzech lat działalności sprzedano około 5000 instrumentów.

Organy Hammonda dały początek tzw. elektrofonom – instrumentom muzycznym wykorzystującym do generacji dźwięku prąd elektryczny i zjawiska mu towarzyszące.Bezpośrednim źródłem dźwięku w organach był mechaniczny generator zawierający 96 ząbkowanych tarcz stalowych o średnicy ponad 5 cm, wirujących z niezmienną prędkością w bezpośredniej bliskości stałych magnesów różnej wielkości, zaopatrzonych w zwojnice o starannie dobranej ilości uzwojenia. Każdy przemieszczający się wzdłuż magnesu ząbek powodował powstanie w uzwojeniu prądu elektrycznego o niewielkim natężeniu. Im większa ilość naciętych na kole ząbków, tym wyższa częstotliwość impulsów generowanych w uzwojeniu i wyższy dźwięk płynący z głośników.

Ze względu na fakt, że dźwięk wzbudzany jest w tym instrumencie przez wirującą tarczę i to ona decyduje o jego wysokości, organy Hamonnda zaliczamy do instrumentów elektromechanicznych, podobnie jak inne instrumenty, w których drgania struny czy języczków zamieniane są na impulsy elektromagnetyczne, które są wzmacniane i przekazywane go głośników.

Barwa dźwięku w organach Hammonda kształtowana jest przez dobór proporcji tonu podstawowego, tonów składowych szeregu harmonicznego (2., 3., 4., 5., 6., 8.) oraz tonów niższych o tercję wielką i oktawę od tonu podstawowego. Do zmieniania proporcji tonów składowych służy dziewięć przełączników suwakowych (16', 5 ^1/3', 8', 4', 2 ^2/3', 2', 1 ^3/5', 1 ^1/3', 1'), zwanych drawbars, umieszczonych nad klawiaturą. Miksując drawbarsami tony składowe, można uzyskać aż 253 miliony kombinacji dźwiękowych.

Za kultowego Hammonda uważa się model B-3, produkowany jako analog w latach 1955–1974. Miał on dwa 61-klawiszowe manuały, 25-klawiszowy pedał basowy, po dwie sekcje drawbarsów dla górnego i dolnego manuału, dwa drawbarsy (16', 8') dla pedału basowego, układy pozwalające na uzyskanie efektów dźwiękowych (vibrato, chorus, sustain, reverb, percussion). W 1991 roku firma Hammond Organ Company została kupiona przez Suzuki, która elektromagnetyczny generator zastąpiła generatorem cyfrowym, co pozwoliło na zachowaniedawnego brzmienia i otworzyło nowe możliwości, jakie niesie ze sobą technologia MIDI.W efekcie na rynku pojawiły się cyfrowe repliki modelu B-3 (New B-3, B-3P, B-3 Ultimo) i całkiem nowe modele Hammonda: XB-1, XK-1, XK-2, XK-3c, XE-1, XE-2, SK-1, SK-2, M-44 (więcej informacji można uzyskać na stronie www.hammond.pl).

Laurens Hammond wynalazł organy z myślą, że będą one wykorzystywane tylko w muzyce sakralnej ¹, a jednak karierę zrobiły one przede wszystkim w muzyce jazzowej i rozrywkowej, pewną rolę odegrały również w awangardowych eksperymentach muzyki poważnej drugiej połowy XX wieku, m.in. Karlheinz Stockhausen wykorzystał je w swej kompozycji Mikrophonie II.

W Polsce organy Hammonda pojawiły się w latach 50. XX wieku W 1955 roku oddział krakowski Polskiego Radia wyposażył swoje studio w ten instrument, który następnie Andrzej Kurylewicz wykorzystał w założonym przez siebie Sekstecie Organowym PR, dokonując licznych nagrań archiwalnych. Pierwszym znanym w Polsce wirtuozem Hammonda był Benon Hardy, któremu w 1957 roku zaproponowano obejrzenie organów (model RT-3) wystawionych na Międzynarodowych Targach Poznańskich. Hardy, zafascynowany instrumentem, nagrał audycję radiową, a następnie cykl audycji muzycznych.W tym samym czasie Wiktor Kolankowski po mistrzowsku akompaniował na organach Hammonda z towarzyszeniem sekcji rytmicznej znanym polskim wokalistom. W 1968 roku Krzysztof Sadowski założył Grupę Organową Krzysztofa Sadowskiego, w której Hammond był instrumentem wiodącym. Ten sam artysta w 1975 roku wydał autorski zbiorek Pięć utworów na organy elektryczne, pomyślany jako materiał edukacyjny dla tych, którzy chcieliby grać organową muzykę rozrywkową z elementami jazzu.Niepowtarzalne brzmienie Hammonda wykorzystał też w 1970 roku Czesław Niemen, wydając uważany za najlepszy w historii polskiego rocka album Niemen Enigmatic. Utwór z tej płyty – Bema pamięci żałobny rapsod – był inspiracją do powstania pierwszego polskiego, kolorowego, telewizyjnego teledysku, zrealizowanego w 1972 roku z okazji święta Wszystkich Świętych. Od 1973 roku właścicielem kultowego Hammonda B-3 jest także najlepszy polski organista jazzowy, Wojciech Karolak. Na organach Hammonda grali również: Jerzy Abratowski, Zbigniew Podgajny (Niebiesko-Czarni), Andrzej Zieliński (Skaldowie), Piotr Figiel, Józef Skrzek (SBB), Grzegorz Ciechowski, Paweł Serafiński.

Organy Hammonda kojarzone są ze specjalnym systemem tzw. wirujących głośników, skonstruowanych w Los Angeles w latach 1937–1940 przez Donalda Leslie’ego (1911–2004) i od jego nazwiska nazywanych głośnikami Leslie. Pierwszy zestaw głośników został sprzedany w wigilię Bożego Narodzenia 1940 roku, jeszcze pod szyldem firmy Electro Music. Następne wyroby nosiły już nazwę Leslie.

Zasada działania takiego zestawu nagłaśniającego wykorzystywała tzw. efekt Dopplera. W drewnianej, solidnej i elegancko wykończonej skrzyni znajdowały się dwa głośniki: jeden niskotonowy, a drugi średnio- i wysokotonowy. Dodatkowo urządzenie posiadało własny lampowy wzmacniacz mocy, początkowo 20 W, później 40 W. Sygnał wychodzący ze wzmacniacza przed dotarciem do głośników był przepuszczany przez specjalną zwrotnicę, w której następował podział pasma na górę i dół. Częstotliwość podziału została eksperymentalnie dobrana i ustalona na 800 Hz. Ponieważ same głośniki były zbyt ciężkie, aby wprawić je w ruch, system Leslie obracał jedynie specjalnie skonstruowanymi elementami ukierunkowującymi dźwięk wydobywający się z poszczególnych głośników. Za pomocą dwóch zestawów silników elektrycznych elementy te były obracane w przeciwnych kierunkach, wolno lub szybko (w zależności od inwencji grającego), co powodowało charakterystyczne dla organów Hammonda chorale/tremolo.

Rozwinięciem organów Hammonda stał się syntezator² – instrument elektroniczny, w którym dźwięk powstaje na drodze czysto elektrycznej, a grający na nim muzyk posiada pełną możliwość kształtowania charakterystyki dźwięku. Syntezator zawiera trzy podstawowe moduły: pierwszy moduł – wytwarzający dźwięk – to oscylator; drugi moduł – klawiatura – służy do sterownia tym dźwiękiem w sposób muzyczny; trzeci moduł filtrów i procesorów służy do zmiany charakteru tego dźwięku.

Historia syntezatorów sięga lat 50. XX wieku, niemniej stały się one znane i popularne od roku 1963, kiedy to Robert Moog (1934–2005) skonstruował syntezator analogowy. Minimoog, sztandarowy produkt firmy Moog Music, był pierwszym profesjonalnym, szeroko dostępnym, przenośnym i tanim syntezatorem.

Za pierwszego sławnego wykonawcę muzyki elektronicznej uznaje się Waltera Carlosa (po zmianie płci – od 1972 roku – znanego jako Wendy). W 1968 roku artysta ten wydał płytę Switched on Bach, zawierającą przeróbki utworów Johanna Sebastiana Bacha. Do nagraniu albumu muzyk wykorzystał syntezatory Mooga, które zastąpiły prawdziwą orkiestrę. Album Switched on Bach przez długie lata był najlepiej sprzedającą się płytą muzyki elektronicznej i wzorem dla innych nagrań.

Status samodzielnego instrumentu muzycznegozapewnili syntezatorowi również tacy muzycy, jak: Jean-Michel Jarre, Klaus Shultze,Vangelisczy Isao Tomita. W Polsce jako pierwszy użył go Czesław Niemen, a w jego ślady poszli m.in.: Józef Skrzek, Marek Biliński i Bogdan Gajkowski (znany jako Kapitan Nemo). Od dłuższego już czasu wiele syntezatorów posiada wbudowany moduł sekwencera, służący do programowania syntezatora tak, aby sam odtwarzał różne rytmy czy frazy, oraz moduł do zapamiętywania ustawień. Pierwszym syntezatorem wyposażonym w takie banki pamięci brzmień był Sequential Circuits Prophet 5 z 1977 roku, a jego nowe możliwości były wprost nieocenione z punktu widzenia muzyka, który nie musiał ustawiać każdej barwy na nowo. Dzięki powstaniu tych instrumentów mogła się rozwinąć całkowicie osobna gałąź muzyki – muzyka elektroniczna, a w konsekwencji powstał komputerowy systememMIDI.

W tej części audycji słuchamy:

– Johann Sebastian Bach – Toccata d-moll BWV 565. To arcydzieło muzyki organowej stale jest wykorzystywane w kulturze popularnej – w filmach fabularnych, rysunkowych, w grach wideo, nawet dzwonki telefoniczne chętnie czerpią z pierwszego motywu toccaty. W Ameryce często jest grana z okazji święta Halloween. Proponujemy wysłuchanie utworu z płyty CD w oryginalnym wykonaniu na organach barokowych oraz w wykonaniu nauczyciela na organach Hammonda, ewentualnie keyboardzie. Zwracamy uwagę uczniów na to, jak bardzo zmiana instrumentu przekłada się na zmianę oblicza, charakteru, emocjonalności dzieła. Można też rozpocząć audycję od prezentacji J. S. Bacha preludium chorałowego Wachet auf, ruft uns die Stimme w oryginalnej wersji na organy piszczałkowe oraz na syntezatory z płyty Waltera CarlosaSwitched on Bach.

– Jimmy Smith – The Cat. Jimmy Smith (1925–2005) to znanyamerykański muzyk jazzowy, który w 1951 roku wprowadził brzmienie organów Hammonda do muzyki jazzowej. Zasłynął jako wirtuoz tego instrumentu i przez niektórych nazywany jest „Królem organów Hammonda”. The Cat J. Smitha jest jednym z najbardziej znanych utworów jazzowych na organy Hammonda, odznacza się z prostą i ciekawie zaprojektowaną i niepowtarzalną improwizacją instrumentalną.

– Procol Harum – A Whiter Shade of Pale (sł. i muz.: Gary Brooker, Keith Reid). Procol Harum to brytyjski zespół rockowy grający progresywny rock. A Whiter Shade of Pale – w Polsce znany jako Bielszy odcień bieli – to jeden z najbardziej znanych utworów rockowych lat 60. XX wieku, wizytówka zespołu Procol Harum. Główny motyw muzyczny utworu grany na organach Hammonda jest zainspirowany Arią na strunie G z III Suity orkiestrowej D-dur (BWV 1068) J. S. Bacha – nie jest jednak dosłownym cytatem muzycznym, a jedynie nawiązuje do bachowskiej struktury i faktury utworu. W A Whiter Shade of Pale słychać również odniesienie muzyczne do innych utworów wielkiego kantora z Lipska: do Chorału z kantaty Wachet auf, ruft uns die Stimme (BWV 140) oraz do Preludium chorałowego o tym samym tytule (BWV 645).

– The Animals – The House of the Rising Sun.The Animals to brytyjska grupa rockowa grająca przede wszystkim rhythm and blues i psychodeliczny rock. Dom wschodzącego słońca to jedna z najsłynniejszych folkowych ballad amerykańskich, sięgało po nią wiele gwiazd światowej muzyki. Nowe wykonania, mimo iż są doskonałe technicznie, dopracowane akustycznie i posiadają ciekawe aranżacje, nie dorównują nagraniu grupy The Animals o ostrych, ale klarownych gitarowych arpeggiach; prostym, perfekcyjnym akompaniamencie i mistrzowskim solówkom na organach Vox Continental oraz pulsującym rytmie basu i perkusji oraz niesamowitym „czarnym wokalu” białego człowieka.

Inne instrumenty elektroniczne

Wprowadzamy pojęcia: MIDI, keyboard, sekwencer, sampler oraz prezentujemy brzmienia i możliwości wymienionych instrumentów i urządzeń.

MIDI (Musical Instrument Digital Interface – Cyfrowy Interfejs Instrumentów Muzycznych) to powstały w latach 80. XX wieku system, interfejs, oprogramowanie i zestaw komend służących do przekazywania informacji pomiędzy elektronicznymi instrumentami muzycznymi. MIDI umożliwia komputerom, syntezatorom, kartom dźwiękowym i podobnym urządzeniom kontrolowanie się nawzajem oraz wymienianie informacji. Pozwoliło to na tworzenie łatwych w obsłudze i programowaniu sekwencerów, tj. urządzeń elektronicznych lub programów komputerowych służących do rejestracji, edycji i odtwarzania komunikatów MIDI, cyfrowych syntezatorów oraz samplerów, które są urządzeniami odgrywającymi wcześniej nagrane próbki dźwięków. Najbardziej rozpowszechnionym instrumentem zawierającym wymienione urządzenia jest keyboard, wyróżniający się ponadto systemem automatycznego akompaniamentu.

W tej części audycji słuchamy:

– Jean Michel Jarre – Oxygene part 4. Jean Michel Jarre to legendarny kompozytor muzyki elektronicznej, który w 1997 roku ustanowił rekord Guinnessa, jeśli chodzi o liczbę widzów – na jego koncert w Moskwie przybyło aż 3,5 miliona ludzi. Oxygene part 4 – jeden z najbardziej znanych utworów muzyki elektronicznej na świecie – przynależy do klasyki tego gatunku muzyki. Mimo bardzo prostej harmonii utwór ten jest profesjonalnie zrobiony pod względem brzmienia syntezatorów. Mistrzowskie wykorzystanie efektów z syntezą melodii i harmonii wprowadza słuchacza w kosmiczną synestezję wszystkich dziedzin sztuki.

– Alphaville – Forever Young. Alphaville to niemiecki zespół synthpopowy uprawiający odmianę muzyki popularnej charakteryzującą się szerokim wykorzystaniem syntezatorów, elektronicznych automatów perkusyjnych oraz rozmaitych efektów elektronicznych.Jego utwór Forever Young ma piękną, łatwo wpadającą w ucho melodię, która na tle wysublimowanej harmonii staje się niezwykle wyrazista, uduchowiona i przemawiająca prostotą do serca słuchacza. A tę atmosferę nadają perfekcyjnie dobrane akordy, stanowiące akompaniament grany na syntezatorach.

Wirtualne instrumenty muzyczne (VST Instruments)

Na rzutniku prezentujemy wirtualne instrumenty muzyczne firm Native Instruments, Arturia, Steinberg i Yamaha.

VST (Virtual Studio Technology – Technologia Wirtualnego Studia) została wprowadzona w połowie lat 90. XX wieku przez niemiecką firmę Steinberg. VST opiera się na tzw. programach-hostach (Cubase, Nuendo, WaveLab), z poziomu których uruchamiane są tzw. plug in(niewielka aplikacja, zwana popularnie „wtyczką programową”). W technologii VST wtyczki dzieli się na dwie kategorie: procesory efektów i instrumenty programowe, które np. w sekwencerze Cubase wybiera się przy pomocy menu VST Instruments. Sekwencer wysyła do nich komunikaty MIDI informujące o numerze naciśniętego klawisza, poruszonym pokrętle na klawiaturze sterującej lub dowolny inny komunikat. Instrumenty VST odbierają te komunikaty, interpretują je i odpowiadają na nie, grając przeznaczoną dla nich partię. Cały proces odbywa się we wnętrzu komputera. Poziomami głośności instrumentów VST zarządza się przy pomocy wirtualnego miksera, dostępnego z poziomu programu-hosta. Dzięki technologii VST stało się możliwe zamknięcie niemalże całego studia nagrań we wnętrzu komputera.

Najbardziej znane i popularne wirtualne instrumenty muzyczne to produkty firm Native Instruments oraz Arturia. Dostępne są wtyczki zawierające brzmienia większości instrumentów klasycznych, elektronicznych oraz ludowych i etnicznych.

Native Instruments B4 II to wirtualna reprodukcja organów, która zdolna jest wytworzyć wszystkie brzmieniowe niuanse organów Hammonda, włącznie z efektami wirujących głośników Leslie, przesłuchów, lampowego wzmacniacza przesteru. B4 II ma fotorealistyczny wygląd, zapewnia pełen standard MIDI, pełną integrację ze środowiskami komputerowymi oraz wiele opcji zmiany generowanego brzmienia .

Native Instruments Akoustik Piano to bardzo wszechstronny wirtualny instrument, który doskonale przenosi subtelne niuanse brzmieniowe legendarnych fortepianów: Steinway (model D), Bechstein (model D 280), Boesendorfer (model 290 Imperial) oraz pianina Steingraeber 130. Brzmienie każdego z instrumentów zarejestrowano przy użyciu specjalnych technik nagrywania, czego efektem jest wyjątkowo ciepły, czysty i zwarty dźwięk, który bardzo wiernie odwzorowuje klasyczne brzmienie instrumentów. Akoustik Piano posiada zintegrowany moduł pogłosu, umożliwiającydźwiękowe odwzorowanie rodzaju wnętrz: Concert Hall, Recording Studio, Cathedral oraz Jazz Club.

Arturia Minimoog V to doskonała wirtualna reprodukcja monoficznego Minimooga, oferującego te same fantastyczne możliwości co oryginał, dodatkowo wzbogacone o polifonię, zarządzanie MIDI, arpeggiator, chorus i delay.³ Za doskonałą jakość analogowego brzmienia odpowiada technologia TAE (True Analog Emulation – Wierna Emulacja Analoga). Jest to jedna z najdoskonalszych technologii emulacji instrumentów analogowych.

Arturia CS-80 V jest wirtualną reprodukcją legendarnej Yamahy CS-80, która uznawanabyła za najlepszy polifoniczny syntezator analogowy. CS-80 V oferuje wszystkie właściwości oryginalnego syntezatora plus nową generację innowacyjnych cech, przenosząc oryginalny design do nowego poziomu. Modulacja typu „matrix” zwielokrotnia możliwości dźwięku, funkcja „multi” tworzy nową generację dźwięku, a dodatkowo mamy tu jeszcze arpeggiator i efekty.

Arturia Storm 3 to wirtualne studio muzyczne. Program zawiera audio/MIDI sekwencer, mikser z konfigurowalną dowolnie matrycą połączeń, 14 różnych instrumentów VST i 10 urządzeń efektowych, co pozwala na generowanie przeróżnych brzmień. Udostępnia też narzędzia do precyzyjnej edycji charakterystyk dźwiękowych. Storm 3 ma również – niezwykle pomocną DJ-om – funkcję skreczowania ⁴.

Producentami popularnych wirtualnych instrumentów są też firmy Steinberg i Yamaha.

Steinberg Virtual Guitarist to program naśladujący brzmienia różnych modeli gitar akustycznych i elektrycznych. Użytkownik może wybrać spośród 27 różnych technik gry i modeli gitar (m.in. akustyczne: Martin, Landola, National Duolian; elektryczne: Fender, Gibson), z których każda pozwala na wykorzystanie ośmiu wariacji uderzeń w struny. Zmian można dokonywać także w zakresie rytmiki, dynamiki, precyzji uderzeń. Program pozwala stosować rytmy synkopowane, długie akordy oraz umożliwia dodanie odgłosu szumu strun pod palcami.

Steinberg Groove Agent 3 to wersja wirtualnego instrumentu perkusyjnego. Posiada 123 style, setki wykonań zagranych przez profesjonalnych perkusistów, automatyczną synchronizację z tempem, przejścia, zakończenia, ogromną bibliotekę audio (10 zestawów akustycznych i dziewięć automatów perkusyjnych) oraz dźwięki akustyczne i elektroniczne w znakomitej jakości.

Yamaha Vocaloid Virtual Vocalistto nazwa programu, którego zadaniem jest śpiewanie. Algorytm nie modeluje ludzkiego głosu, tylko działa na samplach, które są zaśpiewane przez profesjonalnych wokalistów. Głos ludzki został podzielony na 2500 fonemów – wszelkich możliwych w języku angielskim przejść pomiędzy samogłoskami i spółgłoskami. Każdy z fonemów jest nagrany w czterech wersjach z różnymi modulacjami głosu. Wszystkie znajdują się w bazie danych, z której korzysta program. Oprócz automatycznego dostępu do fonemów i składania ich w całość program umożliwia regulację parametrów głosu, a także pozwala na stosowanie różnych efektów i technik, m.in. vibrato.

Pieśń pożegnalna

Podczas podsumowania audycji zwracamy uwagę na wszechstronnośćelektryczno-mechanicznych, elektronicznych i wirtualnych instrumentów muzycznych. Wspólnie z uczniami śpiewamy popularną szkocką balladę Auld Lang Syne ze słowami polskimiJerzego Litwiniuka, z akompaniamentem organów Hammonda.

Pieśń pożegnalna

Szkocka melodia ludowa

Tekst oryginalny: Robert Burns

Słowa polskie: Jerzy Litwiniuk

Ogniska już dogasa blask, braterski splećmy krąg,

w wieczornej ciszy, w świetle gwiazd, ostatni uścisk rąk.

Kto raz przyjaźni poznał moc, nie będzie trwonił słów,

przy innym ogniu, w inną noc, do zobaczenia znów.

Nie zgaśnie tej przyjaźni żar, co połączyła nas,

nie pozwolimy, by ją skradł nieubłagany czas.

Za nami jasnych godzin moc i moc młodzieńczych snów,

przy innym ogniu, w inną noc, do zobaczenia znów.

Chappell J., 2000,Zbuduj własne komputerowe studio muzyki,Edition 2000, Kraków.
Kirn P.,2007, Real World Digital Audio. Edycja polska, Helion, Gliwice.
Kołodziej P., 2007, Komputerowe studio muzyczne i nie tylko. Przewodnik, Helion, Gliwice.
Limina D., 2002, HammondOrgan Complete: Tunes, Tones and Techniques for Drawbar Keyboards, Berklee Press Publications, Boston.
Od Hammonda do MIDI, online: http://www.gim18.e-szkoly.pl/?mod=view_default&id=1117.
Ołownia M., 2006, Komputerowe studio muzyczne w domu, Amistad Sp. z o.o., Kraków.
Stępień M., 2002, MIDI – Cyfrowy interfejs instrumentów muzycznych, Helion, Gliwice.
Vail M.,2002, The Hammondorgan: Beauty in the B, Backbeat Books, San Francisco.
Vail M.,2002, Vintage Synthesizers: Pioneering Designers, Groundbreaking Instruments, Collecting Tips, Mutants of Technology, Backbeat Books, San Francisco.