Aranżacja. Muzyka rozrywkowa

Autor: Zbigniew Ciechan

Jest to fragment wstępu do książki Zbigniewa Ciechana Aranżacja, Centralny Ośrodek Metodyki Upowszechniania Kultury, Warszawa 1970, s. 1–8.

Termin „muzyka rozrywkowa” – jak dotąd – nie został dokładnie sprecyzowany, uściślenie go nastręcza wie­le trudności. Najtrudniejszym wydaje się być rozgraniczenie muzyki rozrywkowej i muzyki poważnej, gdyż zależy ono nie tylko od czynników obiektywnych, ale i subiektywnych. Współcześnie przy­jęło się nazywać muzyką rozrywkową te utwory, których nie moż­na zaliczyć do muzyki poważnej, jazzowej i ludowej – nawet, jeżeli te ostatnie służą rozrywce. Istota muzyki rozrywkowej doby obecnej tkwi głównie w konwencji, w jakiej ją się odbiera, a więc leży niejako poza jej cechami czysto muzycznymi. Muzyka rozryw­kowa uprawia swoiste przetwarzanie historycznych i współczes­nych stylów muzycznych, kształtuje swoje oblicze nie tyle po­przez własne poszukiwania i osiągnięcia estetyczne, co przez funkcjonalność i dążenie do maksymalnej komunikatywności. Właś­nie ze względu na swą komunikatywność i szeroki zakres oddzia­ływania muzyka rozrywkowa spełnia bardzo ważną rolę w umuzy­kalnianiu społeczeństwa. Od jej poziomu i wartości estetycznych zależy, czy rola ta jest pozytywna, czy negatywna.

Muzyka rozrywkowa wywodzi się z muzyki poważnej, z którą niegdyś stanowiła jedność, miała tę samą rangę techniki kompo­zytorskiej i wartości estetycznych. Oczywiście, dawna muzyka rozrywkowa posiadała właściwy sobie nastrój, ale poza tym ni­czym od muzyki poważnej się nie różniła, nie było zresztą ta­kiego podziału, po prostu – rozrywce służyły wówczas utwory muzyki poważnej o cechach lekkości. W odróżnieniu od innych – refleksyjnych, głębszych – utwory te wyrażały treści bardziej sensualne, lżejsze. W tym właśnie znaczeniu nazywano je muzyką lekką.

W dobie dzisiejszej muzyka rozrywkowa różni się znacznie od muzyki poważnej, często ulega wpływowi czynników pozamuzycznych, a nawet pozaartystycznych. Niejednokrotnie powoduje to ob­niżenie poziomu artystycznego. Muzykę rozrywkową cechuje duża różnorodność wyrazowa, może ona – poza służeniem lekkiej rozryw­ce – wyrażać inne, głębsze i poważniejsze treści.

Różne gatunki muzyki wywierają na siebie wzajemny wpływ oraz bardzo często pełnią podobne funkcje. Muzyka poważna obej­muje muzykę symfoniczną, sceniczną, kameralną, taneczną i popu­larną (np. popularno-symfoniczną). Formy muzyki poważnej wyko­rzystują niekiedy elementy muzyki ludowej i jazzowej. Niektóre utwory, dzięki wspomnianym już cechom lekkości, mogą służyć rozrywce. Odrębnym zagadnieniem jest fenomen muzyki jazzowej, która może łączyć w sobie muzykę poważną, ludową i rozrywkową. Mimo wielu elementów wspólnych, leżących u podstaw trzech głównych gatunków muzyki i powiązań pomiędzy nimi, zachowują one jednak swoją wyraźną odrębność. Można by powiedzieć, że muzyka poważna, jazzowa i rozrywkowa to jakby trzy różne stopnie wtajemniczenia muzycznego.

Utwory muzyki rozrywkowej oddziela się od utworów tanecz­nych. Dawniej podział ten był wyraźny i miał swoje uzasadnienie. Obecnie granice tych gatunków muzyki znacznie się zatarły. Decy­dujący wpływ rytmu na muzykę naszej doby sprawia – poza innymi skutkami – i to, że dzisiejsza muzyka taneczna bardziej niż kie­dykolwiek nadaje charakter innym formom (np. wpływ muzyki ta­necznej na piosenkę). Podział na te dwa rodzaje muzyki nie znaj­duje wystarczającego uzasadnienia także w różnicach wyrazowo-technicznych. Rozgraniczenie wynika bardziej z odmiennych funkcji niż z przesłanek czysto muzycznych. Utwory ta­neczne i rozrywkowe łączy wspólna podstawa tonalna (rozszerzony system dur-moll) oraz fakt, że pozostają one w podobnym stosunku do muzyki poważnej, jazzowej i ludowej. W obu wypadkach obserwujemy dominację rytmu jako czyn­nika formotwórczego. Z tych to względów w pracy swojej nie wpro­wadzam wyraźnego rozgraniczenia na muzykę rozrywkową i taneczną. Muzyką rozrywkową nazywam utwory muzyki lekkiej, służą­cej do tańca i rozrywki.

Muzyka rozrywkowa jest więc zjawiskiem bardzo złożo­nym, trudnym do usystematyzowania. Fakt ten rzutuje w dużym stopniu na zagadnienie aranżacji, która w tym gatunku muzyki pełni bardzo ważną rolę. Wyczerpujące omówienie aranżacji wymagałoby kilku odrębnych prac, poświęconych różnym stylom, gatunkom utworów i rodzajom zespołów.

Pisanie o aranżacji jest niełatwe z wielu względów. Przede wszystkim brak jest opracowanych podstaw teoretycznych i sprecyzowanego aparatu pojęciowego, nie tylko przedmiotu aranżacji, ale w ogóle muzyki rozrywkowej. Ponadto nie ma – jak dotąd – gruntownych, analitycznych prac w zakresie aranżacji. Dodatkową trudność stanowi duża różnorodność stylistyczna i techniczno-warsztatowa zjawisk oraz szybki rozwój i krzyżowanie się różnych tendencji.